Relatietherapie bij psychopathologie

Relatietherapie bij psychopathologie 

Individuele psychische problemen worden in Nederland vaak behandeld in individuele therapie. De vraag is of dat wel optimaal is. Vele onderzoeken laten zien dat psychische klachten binnen een relatie erg ‘besmettelijk’ zijn. Zo heeft de partner van iemand met een depressie een grote kans om ook depressieve klachten te ontwikkelen. Niet zo vreemd natuurlijk: heeft iemand een depressie dan verslechtert daardoor de sfeer in de relatie. De partner raakt daardoor aangedaan, en kan ook depressieve klachten ontwikkelen waardoor de sfeer nog meer verslechtert. De relatie vormt een ‘gesloten circuit’ die de depressieve klachten van beide in stand houden en soms zelfs versterken. 

De relatie als gesloten circuit 

Iets soortgelijks geldt voor een PTSS: iemand ontwikkelt vaak symptomen van angst in reactie op dezelfde triggers als diens partner met PTSS. Denk aan een man die is uitgezonden naar een oorlogsgebied en daar PTSS heeft opgelopen. Terug in Nederland schrikt hij onevenredig van en wordt hij zeer angstig van harde knallen. De kans is groot dat zijn vrouw ook hypersensitief gaat reageren op knallen. Haar partner raakt daar immers zo overstuur van. Ze probeert situaties waarin knallen kunnen voorkomen te vermijden en ontwikkelt symptomen van angst voor dezelfde triggers als haar man. Ook hier kan dus een ‘gesloten circuit’ ontstaan. De problemen die begonnen bij één partner breiden zich uit tot de andere partner en de relatie zelf verwordt tot een voedingsbodem voor psychopathologie. Met relatietherapie kan dit gesloten circuit worden doorbroken.  Desondanks is, in de Nederlandse gezondheidszorg, de inzet van relatietherapie minder gebruikelijk bij psychopathologie dan individuele therapie. Wellicht heeft dit te maken met de individualistische cultuur van onze samenleving waarin clienten primair worden gezien als een individu met een probleem. 

Verslavingen

Onderzoek onder de behandeling aan verslaafden laat wel zien hoe belangrijk relatietherapie is als aanvulling op individuele therapie of misschien wel als vervanging van individuele therapie. Verschillende onderzoeken (zie hieronder) laten bijvoorbeeld zien dat bij een verslaving IBCT-relatietherapie beter werkt dan individuele therapie. In vergelijking met een individuele behandeling van de verslaafde, zorgt IBCT ervoor dat de verslaving sneller vermindert. Bovendien verbetert zowel de relatie tussen partners erdoor als ook het psychosociaal welzijn van de kinderen (ook al zijn die niet betrokken bij de therapie!).  Op die manier keert de verslaafde dus terug naar een steviger thuisbasis wat de kans op terugval vermindert.  

Relationele processen aanpakken

Afkicken van een verslaving doe je dus het beste niet alleen maar samen met je partner. Iets soortgelijks geldt voor het te boven komen van andere psychische klachten. Hoe dat kan? In individuele therapie kan je niet ingrijpen op relatieprocessen tussen partners die de verslaving vaak in stand houden. Gaat het om verslavingen dan zijn met name de volgende twee relationele processen berucht: 

1. Reciproke causaliteit. Dat wil zeggen, de verslaving zorgt voor stress en conflict in de relatie. Diezelfde conflicten dragen weer bij aan de verslaving en de kans op terugval. Partners houden elkaar gevangen in een vicieuze cirkel van conflict en verslaving.
2. Accommodatie. Dit is het fenomeen dat, vaak onbedoeld, de partner de problemen van de client in stand houdt. De partner stelt bijvoorbeeld geen duidelijke grenzen aan het gedrag van de client of verbloemt de verslaving naar de buitenwereld toe.

Het gaat er niet alleen om dat deze processen worden stopgezet, alhoewel dat al een hele winst is. Het liefst worden ze omgebogen naar een positievere en gezondere dynamiek. In plaats van elkaar te bevechten, leren partners in IBCT communiceren over onderliggende gevoelens en pijn en leren ze elkaar steunen. In plaats van te accommoderen leren partners bovendien beide gedrag vertonen dat de verslaving vermindert.

Partner-Assisted Therapy

Accommodatie komt niet alleen voor bij verslavingen, maar ook bij andere psychopathologie, zoals angststoornissen.  Iemand kan bijvoorbeeld de sociale angst van zijn of haar partner in stand houden door hem of haar alle sociale activiteiten en verplichtingen uit handen te nemen. Hierdoor kan therapie met de individuele client vastlopen of weinig vooruitgang kennen. Om het probleem van de client werkelijk aan te pakken moet ook degene die accommodeert bij de begeleiding betrokken worden. Naast individuele sessies met de client, zijn er dan gezamenlijke sessies nodig met de client en diens partner. Is er sprake van accommodatie dan kan ook Partner-Assisted Therapy (PAT) een goed idee zijn. Staat in relatietherapie het verbeteren van de relatie centraal, in PAT staat het verminderen van psychische problemen bij één van de partners centraal.  PAT is vaak een aanvulling op of gedeeltelijke vervanging van individuele therapie. In het kader van individuele therapie volgt een client bijvoorbeeld een aantal sessies PAT.